Cal

CAL
Jednostka miary to miara podanej wielkości, którą używa się jako wzór do przedstawienia pozostałych wymiarów tej wielkości metodą porównywania z podstawową miarą, za pomocą liczb. Konkretne wartości danej wielkości przedstawia się wielokrotnościami oraz ułamkami podstawowych jednostek, a same wartości, jeśli jest to możliwe, mogą być dodatnie lub ujemne.
Dzięki idei jednostki miary jest możliwe precyzyjne oraz jednoznaczne określenie relacji między wieloma zróżnicowanymi wartościami podanej wielkości. Jednakże by przyrównywanie takie było nie tylko możliwe, lecz także komfortowe, to dla jednostki przyjmujemy taką wartość miary, by w jak najbardziej prosty i poglądowy sposób umożliwiała ona określanie innych wartości podanej wielkości, jednocześnie umożliwiając wykonywanie rachunków matematycznych w oparciu o najprostsze zapisy liczbowe.
Jednostkom miar najczęściej przyznajemy własne nazwy, np. jednostką długości jest metr, jednakże jednostki niektórych wielkości nie posiadają własnych nazw i określamy takie jednostki pośrednio, przy pomocy nazw jednostek innych wielkości, np. jednostką szybkości jest m/s. Zgodnie z prawami polskiej pisowni, po skrótach jednostek nie stawiamy kropek.
Wykazy jednostek miar przeróżnych wielkości, które są powiązane ze sobą nazywamy układami jednostek miar. Używamy ich w celu pełnego, a w szczególności spójnego opisania wszystkich używanych jednostek miar, przez ustalenie relacji występujących pomiędzy takimi jednostkami. Współcześnie w większej części krajów obowiązuje układ jednostek miar nazywany układem SI.
Jednostki miar, które nie są opisane w układzie tych jednostek, nazywamy pozaukładowymi. Wśród nich znajdują się nie należące do żadnego innego układu jednostek miar. Wiele z nich posiada umocnioną długą praktyką wielkość. Pośród jednostek pozaukładowych wyróżniamy legalne jednostki pozaukładowe, które są dopuszczone określonymi regułami do używania z jednostkami danego układu. Istnienie tych jednostek tłumaczymy tradycją oraz wygodą w ich stosowaniu.

Jednostki długości służą do wyrażania długości, szerokości, wysokości itd. podanych obiektów.
Współcześnie podstawową jednostką długości jest metr.
Do najczęściej stosowanych jednostek długości zaliczamy:
kilometr z symbolem km, jest on równy 1000 metrów;
metr z symbolem m;
decymetr, którego symbolem jest dm, jest on dziesięć razy mniejszy od metra;
centymetr z symbolem cm, który jest równy jednej dziesiątej decymetra, czyli jednej setnej metra;
milimetr o symbolu mm, jest on dziesięć razy mniejszy od centymetra, czyli tysiąc razy mniejszy od metra.
Jednak w starożytności ludzie nie mieli przyrządów służących do mierzenia długości, więc by przedstawić miarę danego obiektu używali najczęściej części swojego ciała. Było to wygodne, ponieważ mieli je zawsze przy sobie. I tak za pierwszą jednostkę miary długości służyły: łokcie, dłonie, palce, stopy, a do dłuższych odcinków wykorzystywali kroki. Minusem takiej metody było to, że np. stopa u każdego człowieka miała inną długość.

Stopa jest jednostką miary, która początkowo nawiązywała do długości ludzkiej stopy. W różnych krajach posiadała różną wartość. Zmieniała się ona również na przestrzeni lat. Współcześnie przez stopę rozumiemy stopę angielską o symbolu ft. Używany jest również symbol ′.
Stopa w Polsce:
stopa staropolska lub warszawska = 29,78 cm
stopa galicyjska lub lwowska = 29,77 cm
stopa wrocławska = 28,80 cm
stopa krakowska = 29,8 cm
stopa litewska = 32 cm
Za granicą:
stopa duńska = 31,384 cm
stopa angielska = 30,480 cm
stopa szwedzka = 29,690 cm
stopa hanowerska = 29,199 cm
stopa lubecka = 28,852 cm
stopa hamburska = 28,649 cm
stopa drezdeńska = 28,326 cm
stopa lipska = 28,266 cm
stopa madrycka = 28,266 cm
stopa paryska = 32,484 cm
Starożytne miary stopy:
stopa attycka = 29,6 cm
stopa eginecka = 33,3 cm
stopa egipska = 35 cm
stopa grecka = 30,83 cm
stopa olimpijska = 32 cm
stopa pergameńska = 35 cm
stopa rzymska = 29,6 cm
Krok to jednostka długości, którą używa się już od czasów starożytnych.
Passusto jest rzymska miara długości, po polsku to podwójny krok, który wynosi w przybliżeniu 1,48 m. Jest on równy odstępowi pomiędzy śladami tej samej stopy.
Gradusto to pojedynczy krok, równy jednej drugiej Passusto.
Od kroku pochodzi mila, która początkowo jako mila rzymska była równa równa 1000 Passusto.
W wojsku używamy pojęcia parokroku, które oznacza ilość kroków, które są postawione tylko jedną z dwóch nóg. Jest to łatwiejsze do zapamiętania, ze względu na mniejszą liczbę kroków.
Kabel jest stosowany w nawigacji i jest on 10 razy mniejszy od mili morskiej, czyli jest równy 185,2 m.
Innymi jego rodzajami są:
kabel brytyjski, równy 100 sążni, czyli w przybliżeniu 207 m;
kabel amerykański wynoszący 120 sążni, czyli około 220 m.
Stadion to miara długości, która powstała w starożytnej Grecji i równała się 600 stopom. Wielkość stopy w greckich miejscowościach była różna, więc zróżnicowana była również wielkość stadionu. Na przykład w Olimpii było to 192,27 m, w Delfach – 177,55 m, w Atenach – 181,30 m, w Epidauros – 181,30 m, w Milecie – 177,36 m, w Priene – 184,95 m, w Delos 167 m, natomiast w Istmii tylko 165 m.
Staja to dawniej używana miara długości drogi, określana jako droga odbyta przez konia między 2 odpoczynkami. Miała ona różną wartość:
staja statutowa równała się w przybliżeniu 51 metrów;
staropolska równa w przybliżeniu 134 metrów;
milowa równa w przybliżeniu 893 metrów;
nowopolska równa w przybliżeniu 1066,8 metrów.
Wiorsta była używana w Rosji. Wartość tejże jednostki była różna, ponieważ była zależna od wartości sążnia. Prawo Imperium Rosyjskiego ustanowiło jej długość jako równowartość 1,0668 km.
Sążeń to niemetryczna jednostka miary. Jego wartość była równa długości rozpostartych ramion dorosłego mężczyzny.
W Polsce sążeń zmieniał swoją wartość na przestrzeni lat:
sążeń staropolski = 1,786 m
sążeń nowopolski = 1,728 m = 3 łokcie = 6 stóp = 72 cale = 864 linie
w Imperium Rosyjskim:
sążeń rosyjski = 2,133561 m = 1/500 wiorsty.
w zaborze austriackim:
sążeń austriacki = 1,8965 m.
W Wielkiej Brytanii sążeń o symbolu fm był używany, a w USA jest nadal używany, do określenia głębokości morza na brytyjskich mapach nawigacyjnych:
1 fm = 1,8288 m.
Na Litwie:
sążeń litewski = 1,940 m.
We Francji:
sążeń francuski = 1,949 m.
Jard jest jednostką miary używaną w krajach anglosaskich. Jest on równy trzem stopom lub 36 calom, jego długość w jednostkach SI różni się w zależności od układu. Najczęściej stosowanym rodzajem jarda jest jard międzynarodowy, który mierzy dokładnie 0,9144 metra.
Mil jest tysiąc razy mniejszy od cala międzynarodowego. Jest on używany w drukowaniu. Rozstaw 2,54 mm jest równy sto mili. Nie należy mylić go z milą.
Mila jest dawną jednostką miary, która posiadała różne wartości, w zależności od miejsca i czasu. Wpierw mila była równa tysiąc kroków podwójnych.
W Polsce w użyciu została jedynie mila morska o mierze 1852 m. W krajach anglosaskich używana jest również mila lądowa równa 1609 m.
Wybrane długości mili:
mila morska = 10 kabli = 1,85166 km
mila polska = 7 wiorst = 7,146 km
mila pruska = 7,53248 km
mila rzymska = 1000 kroków podwójnych = 1,4815 km
mila wrocławska = w przybliżeniu 6,7 km
Rodzaje mil od najkrótszych do najdłuższych:
1 mila chińska = 500 m = 0,5 km
1 mila rzymska = 1482 m = 1,482 km
1 mila sycylijska = 1486,6 m =1,4866 km
1 mila perska = 1500 m = 1,5 km
1 mila londyńska = 5000 stóp = 1524 m = 1,524 km
1 mila angielska = 1609,3426 m = 1,6093426 km
1 mila międzynarodowa = 1609,344 m = 1,609344 km
1 mila włoska = 1820 m = 1,82 km
1 mila admiralska = 1855 m = 1,855 km
1 mila sardyńska = 2470 m = 2,47 km
1 mila szkocka = 2622 m = 2,622 km
1 mila irlandzka = 2880 m = 2,88 km
1 mila francuska = 3898 m = 3898 km
1 mila meksykańska = 4190 m = 4,19 km
1 angielska mila lądowa = 4828 m = 4,828 km
1 mila portugalska = 5000 m = 5 km
1 mila boliwijska = 5200 m = 5,2 km
1 mila honduraska = 5540 m = 5,54 km
1 mila belgijska = 6280 m = 6,28 km
1 mila niderlandzka = 7400 m = 7,4 km
1 mila ruska = 7467,6 m = 7,4676 km
1 mila czeska = 7480 m = 7,48 km
1 mila niemiecka = 7500 m = 7,5 km
1 mila metryczna/skandynawska = 10000 m = 10 km
Furlong, którego symbolem jest fur to jednostka miary stosowana w krajach anglosaskich. Jest on równy 40 prętów, 220 jardów, 660 stóp, czyli dokładnie 201,168 m.
Ławka jest polską jednostką miary równą 4,46 centymetra.
Linia jest dziesięć razy mniejsza niż cal angielski, czyli jest równa 2,54 mm. Jest używana przy ustalaniu kalibru broni.

Cal, który jest tematem mojej pracy to jedna z tak zwanych jednostek anglosaskich, czyli jednostek używanych w Wielkiej Brytanii oraz dawnych koloniach brytyjskich. Początkowo odpowiadał potrojonej średniej długości ziarna jęczmienia. Cala używa się w komunikacji morskiej i lotniczej oraz w hydraulice. Dzieli się on na różne rodzaje, jednak długość każdego z nich jest podobna i wynosi około 25 milimetrów, czyli 2,5 centymetra.
Prawie zawsze jako cal używa się cala międzynarodowego, którego symbolem jest in, inch lub „.
1 cal = 1 in = 1 inch = 1″ = 25,4 mm = 2,54 cm
Jednak czasami używa się również innych rodzajów cali:
– cal angielski = 25,3995 mm = 2,53995 cm
– cal staropolski = 24,8 mm = 2,48 cm
– cal nowopolski = 24 mm = 2,4 cm
– cal pruski = 26,17 mm = 2,617 cm
– cal francuski = 27,06994875 mm = 2,706994875 cm
– cal reński = 26,1541 mm = 2,61541 cm
– cal rosyjski = 25,3995 mm = 2,53995 cm
– cal wiedeński = 26,3402 mm = 2,63402 cm
– cal hiszpański = 23,2166 mm = 2,32166 cm.
Długość cala angielskiego nie była ciągle jednakowa, ponieważ była ona kilka razy zmieniana:
1819 – około 25,400438 mm
1895 – 25,37649999978 mm
1922 – 25,399956 mm
1932 – 25,399950 mm
1947 – 25,399931 mm

Teraz porównajmy długość cala międzynarodowego do wcześniej wymienionych jednostek:
1 cal międzynarodowy = 0,0254 m = 0,254 dm = 2,54 cm = 25,4 mm = 0,017 kroków podwójnych = 0,0343 kroków pojedynczych = 0,0001 kabel = 0,00012 kabel brytyjski = 0,00011 kabel amerykański = 0,00049 staja statutowa = 0,00002 staja milowa = 0,000189 staja staropolska = 0,000023 staja nowopolska = 0,00002 wiorsta = 0,014699 sążeń nowopolski = 0,01419 sążeń staropolski = 0,01339 sążeń austriacki = 0,0119049 sążeń rosyjski = 0,0130927 sążeń litewski = 0,01303232 sążeń francuski = 0,013888 sążeń brytyjski = 0,02777 jard = 1000 mil = 0,000126 furlong = 0,005695 ławka = 10 linia = 0,08529 stopa staropolska = 0,085320 stopa galicyjska = 0,088194 stopa wrocławska = 0,085234 stopa krakowska = 0,079375 stopa litewska = 0,0809329 stopa duńska = 0,8333 stopa angielska = 0,08555 stopa szwedzka = 0,0869892 stopa hanowerska = 0,088035 stopa lubecka = 0,088659 stopa hamburska = 0,08967026 stopa drezdeńska = 0,0898606 stopa lipska = 0,0781923 stopa paryska = 0,0858108 stopa attycka = 0,0725714 stopa egipska = 0,0762762 stopa eginecka = 0,08239728 stopa grecka = 0,079375 stopa olimpijska = 0,0725714 stopa pergameńska = 0,0858108 stopa rzymska = 0,0001321059 stadion olimpijski = 0,000143058 stadion w Delfach = 0,00014 stadion ateński = 0,0001432115 stadion w Milecie = 0,0001373344 stadion w Priene = 0,000152 stadion w Delos = 0,00015393939 stadion w Istmii = 0,0000137149 mila morska = 0,0000157862 mila lądowa = 0,0000035544 mila polska = 0,000003372 mila pruska = 0,00001715 mila rzymska = 0,000003791 mila wrocławska = 0,0000508 mila chińska = 0,00001709 mila sycylijska = 0,0000169333 mila perska = 0,00001666 mila londyńska = 0,0000157862 mila angielska = 0,00001579 mila międzynarodowa = 0,000013956 mila włoska = 0,0000136927 mila admiralska = 0,0000102834 mila sardyńska = 0,00000968726 mila szkocka = 0,000008819444 mila irlandzka = 0,00000651616 mila francuska = 0,00000606205 mila meksykańska = 0,00000526 angielska mila lądowa = 0,00000508 mila portugalska = 0,0000048846 mila boliwijska = 0,000004584837 mila honduraska = 0,000004044586 mila belgijska = 0,000003432432 mila niderlandzka = 0,00000340136 mila ruska = 0,00000339572 mila czeska = 0,00000338666 mila niemiecka = 0,00000254 mila skandynawska