Aspiryna

Aspiryna


wzór strukturalny aspiryny

Aspiryna to nazwa potoczna od kwasu acetylosalicylowego (łac. acidum acetylsalicylicum) w skrócie ASA jest to organiczny związek chemiczny. Jego wzór sumaryczny wygląda w ten sposób: C9H8O4. Aspirynę stosuje się bardzo często jako lek o działaniu przeciwzapalnym, przeciwbólowym i przeciwgorączkowym. Przy długotrwałym zażywaniu działa przeciwzakrzepowo. Masa molowa ASA wynosi 180,16 g/mol. ASA jest substancją o kwaśnym smaku i wygląda jak białe kryształy. Temperatura topnienia aspiryny wynosi 136°C, a substancja ta wrze w temperaturze 140°C. Jej gęstość w temperaturze 20°C jest równa 1,35 g/cm3.

Kwas acetylosalicylowy otrzymuje się w reakcji Hermanna Kolbego, w której kwas salicylowy reaguje z bezwodnikiem octowym w obecności kwasu fosforowego lub siarkowego. Przedstawia to równanie reakcji chemicznej:

Aspiryna ma bardzo długą historię. Już w starożytności używano jej w celach medycznych. Leki z wierzby i innych roślin zawierających salicylany były sporządzane za czasów Sumerów, rozkwit tego starożytnego ludu miał miejsce w ok. 4500 roku p.n.e. Odnaleziono tekst medyczny zapisany na kamiennej tablicy, datowanej na ok. 2000 rok p.n.e. Mówi on o wierzbie jako środku leczniczym razem z innymi środkami roślinnymi i pochodzenia zwierzęcego. W Papirusie Ebersa (egipskim tekście medycznym, który powstał w połowie XVI w. p.n.e.) opisane są dolegliwości, przy których używano wierzby i mirtę (roślinę bogatą w salicylany). Już wtedy uważano, że te rośliny działają przeciwzapalnie, przeciwbólowo i przeciwgorączkowo. Od czasów Hipokratesa w V w. p.n.e. przygotowywano specyfiki z kory wierzby, były one częścią materia medica (czyli naturalnych surowców leczniczych, które były stosowane do produkcji leków) medycyny Wschodu. Leczenie specyfikami z wierzby było opisywane w wielu dziełach, np. w De Medicina Celsusa, Naturalis Historia Pliniusza Starszego, Materia Medica Pedaniosa Dioskurydesa.
W 1763 roku odczytano list napisany przez kapelana Edwarda Stone’a w trakcie spotkania Towarzystwa Królewskiego. Opisał on w niej, że wyciąg z kory wierzby pomaga w leczeniu febry. Uważał, że wyciąg z kory wierzby daje takie same efekty, jakie są uzyskiwane drzewu chinowemu. To odkrycie było nieprawdą, gdyż chinina (substancja występująca w korze chinowca) zwalcza przyczyny, które wywołują malarię, a salicyna (substancja znajdująca się w korze wierzby) uśmierzała symptomy choroby, nie była jednak w stanie całkowicie jej wyleczyć. Joseph Buchner jako pierwszy w 1828 roku uzyskał kryształy czystej salicyny. Przed 1838 rokiem Raffaele Piria, który był włoskim chemikiem, odkrył nową, skuteczniejszą metodę otrzymywania wyciągu z kory wierzby. Chemik pozyskiwał go w postaci kwasu, który nazwał kwasem salicylowym. Do połowy XIX w. użycie leków na bazie m.in. salicyny stawało się coraz bardziej popularne, a lekarze powiększali swoją wiedzę na temat tych specyfików. Zażywanie leków wywoływało niestety nieprzyjemne skutki uboczne np. podrażnienie żołądka. Felix Hoffman w 1897 roku zaczął pracę nad wynalezieniem substytutu kwasu salicylowego, który miał być mniej drażniący. Wcześniej były podejmowane inne próby, chemicy acetylowali kwas salicylowy, aby powstał kwas acetylosalicylowy. Jako pierwszy dokonał tego Charles Frederic Gerhardt w 1853 roku. Schröder, Prinzhorn i Kraut byli pierwszymi, którzy przypisali kwas acetylosalicylowy do grupy acetylowej. Procedura, którą zastosował Kraut, była używana przez jeden z koncernów farmaceutycznych, aby wytworzyć podrabianą ASA. Jego metoda nie pozwalała jednak uzyskać czystej ASA. Lepszą metodę wynalazł Hoffman 10 października 1897 roku. Spory o to, kto odkrył aspirynę trwały bardzo długo, nawet do początków XXI w. W końcu uznano, że dokonał tego młody chemik pracujący dla firmy Bayer, Felix Hoffman.
Nazwa aspiryny pochodzi od nazwy ASA w języku niemieckim, czyli Acetylspirsäure. Oryginalna nazwa Aspirin (w języku niemieckim) zaczyna się literą a ze względu na acetylację, a część spir wywodzi się od łacińskiej nazwy wiązówki błotnej (spiraea ulmaria). Końcówka in jest typowym zakończeniem dodawanym do nazw leków, miało to ułatwić ich wymawianie. Substancja ta była już wcześniej znana pod inną nazwą (ASA lub kwas acetylosalicylowy), ale firma Bayer chciała zmienić ją na inną, aby lekowi nadać status nowości. W styczniu 1899 roku podjęto decyzję, że lek będzie znany pod nazwą Aspiryna.
Reklamowanie produktów było typowe dla specyfików nieprofesjonalnych. Uważano to za nieetyczne i wzbudzało sprzeciw organizacji medycznych. Dlatego producenci aspiryny postanowili, że będzie rozpowszechniana tylko w środowisku lekarskim. W 1899 roku, po rozpoczęciu produkcji aspiryny, firma Bayer rozesłała małe opakowania leków do lekarzy i poprosiła ich o jej używanie i promowanie jej efektów używania. Gdy aspiryna zyskiwała popularność, Bayer postanowił opatentować lek oraz reklamować ją wszędzie, gdzie była taka możliwość. W Niemczech lek otrzymał patent, jednak nastąpiło to też w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych. Brytyjski patent w 1905 roku został unieważniony. Bayer postanowił zaprzestać dystrybucji aspiryny w proszku. Zaczęto produkcje leku w formie tabletek z wybitym logo firmy Bayer. W 1903 roku Bayer otworzył swoją amerykańską filię, aby produkować aspirynę bez konieczności płacenia cła. Ich fabryka znajdowała się w Rensselaer, w stanie Nowy York. Walka o podtrzymanie jak największej ilości leku wywołało krytykę Amerykańskiego Towarzystwa Medycznego oraz dziennikarzy.
Z rozpoczęciem I Wojny Światowej rynek brytyjski został zamknięty dla niemieckich firm, jednak producentom nie udało zaspokoić się popytu na fenol, niezbędny do syntezy kwasu acetylosalicylowego, był on zużywany głównie do produkcji środków wybuchowych. W Wielkiej Brytanii 5 lutego 1915 roku unieważniono znaki handlowe firmy Bayer, dlatego każda firma mogła produkować aspirynę i używać jej nazwy. W Stanach Zjednoczonych Bayer nadal był pod niemiecką kontrolą, mimo to wojna zaburzyła relacje między amerykańską filią a główną fabryką w Niemczech.
W 1918 roku nadeszła „hiszpanka”, a aspiryna stała się najsilniejszym i najskuteczniejszym lekiem na tę chorobę. Jej właściwości przeciw gorączkowe pozwoliły chorym na zwalczenie infekcji. Niektórzy myśleli jednak, że niemiecka firma umieściła bakcyla ,,hiszpanki”, co według nich było elementem strategii wojennej. W 1917 roku wygasł amerykański patent na ASA. Przez rosnący popyt na aspirynę, spowodowany pandemią grypy na rynku pojawiło się wiele nowych produktów z aspiryną.
Na rynek weszło bardzo dużo nowych marek aspiryny i produktów pochodnych w trakcie okresu międzywojennego. Były to np. Aspro (marka australijska), Burton’s Aspirin, Molloy’s Aspirin, St. Joseph Aspirin i Cal-Aspirin (marki amerykańskie). Po II wojnie światowej Aspiryna marki Bayer miała dużą konkurencję. W Wielkiej Brytanii stanowiła ona niewielką część rynku brytyjskiego aspiryny. Bayer Ltd, brytyjska filia Bayera rozpoczęła badania, dzięki którym miały być opracowane nowe leki przeciwbólowe. Leki te (Anadin i Excedrin) nie cieszyły się dużą popularnością, dlatego menadżer koncernu Bayer Ltd, Laurie Spalton, nakazał rozpoczęcie badań nad substancją, którą później określono paracetamolem. Kilka lat później był kupowany znacznie częściej niż aspiryna. W latach 80. jej sprzedaż jeszcze bardziej spadła z powodu ibuprofenu, który zaczęto sprzedawać bez recepty. W dodatku odkryto, że aspiryna stosowana u dzieci może powodować zespół Reye’a.

ASA jest inhibitorem cyklooksygenazy i działa w skutek acetylacji jej centrum katalitycznego. Ten enzym katalizuje reakcje syntezy prostaglandyn, które są pośrednikami reakcji zapalnej. Aspiryna potrafi także hamować powstawanie prostacyklin. Kwas acetylosalicylowy ma działanie przeciwzapalne, przeciwgorączkowe i przeciwbólowe jest zaliczany do grupy NLPZ (niesteroidowych leków przeciw zapalnych). W wielu krajach jest najczęściej stosowanym lekiem przeciwgorączkowym i przeciwbólowym. Według WHO aspiryna jest jednym z najlepszych leków do zażywania na pierwszym szczeblu przeciwbólowej drabiny analgetycznej oraz w leczeniu umiarkowanych i lekkich bólów, występujących podczas nowotworów. Oprócz wcześniej wspomnianych właściwości leczniczych aspiryna potrafi zahamować zdolność płytek krwi do tworzenia skrzepów. Aspiryna jest stosowana także w profilaktyce zawału serca i udaru mózgu, podaje się ją wtedy w małych dawkach. Kwas acetylosalicylowy obniża ryzyko ataku serca bez zwiększania ryzyka wystąpienia niebezpiecznych krwawień. W 2007 roku opublikowano badanie Nerse Health Study, w którym podczas dwudziestu czterech lat oceniono umieralność kobiet, które przyjmowały i nie przyjmowały ASA. W obserwacji odnotowano ogólny spadek umieralności o 25%. Po roku stosowania aspiryny umieralność z przyczyn sercowo-naczyniowych spadła o 38%, a umieralność z powodu nowotworów — o 12% (po dziesięciu latach zażywania leku). Kwas acetylosalicylowy jest stosowany też w lekach miejscowych, stosowanych do leczenia łuszczycy. Aspiryna podawana w dawkach nie większych niż 2 gramy leku potrafi hamować wydalanie kwasu moczowego, co u osób chorujących na dnę moczową, może prowadzić do zwiększenia ich napadów. Dotyczy to także małych dawek, stosowanych w celu zapobiegania udaru mózgu i zawału serca. ASA w dawkach bardzo wysokich (5-6 gramów) przyczynia się do zwiększenia wydalania kwasu moczowego.

Aspiryna, z wyjątkiem działań pożądanych, prowadzi do skutków, których każdy woli uniknąć. Regularne zażywanie tego leku zwiększa około dwukrotnie ryzyko powstania mokrej postaci zwyrodnienia plamki żółtej (AMD). Jest to choroba oczu, która powoduje uszkodzenie siatkówki, a szczególnie plamki żółtej, może prowadzić do ślepoty. U starszych osób zaobserwowano, że zażywanie profilaktycznie małych dawek ASA zwiększa znacząco ryzyko wystąpienia krwotoków i w tej grupie wiekowej wcale nie obniża ryzyka wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego. Oprócz tych działań niepożądanych mogą wystąpić także: krwawienia, pokrzywka, krwawienie z nosa, zmniejszenie skuteczności leków stosowanych na nadciśnienie, zaburzenia pracy przewodu pokarmowego, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, napady astmy u osób z nadwrażliwością.

Dawkowanie kwasu acetylosalicylowego zależy od wskazania. 2,5 grama na dobę to typowa dawka, przyjmuje się ją co 4-8 godzin w porcjach 0,5-1 g. Aspiryny nie należy przyjmować w dawce większej niż 4 gramy na dobę. Jednak zaleca się większe dawki (7-8 gramów na dobę) w niektórych chorobach, na przykład w leczeniu gorączki reumatycznej. Lek bez konsultacji z lekarzem można stosować nie dłużej niż przez trzy dni.

Kobiety w ciąży nie powinny stosować aspiryny, ponieważ może to doprowadzić do wad serca, rozszczepu podniebienia oraz mniejszej masy urodzeniowej u noworodka. Mogą wystąpić także powikłania okołoporodowe, przez zwiększenie ryzyka ich pojawienia. Leki, które składają się z ASA, są przeciwwskazane osobą chorującym na chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy. Aspiryna potrafi zmniejszyć wydzielanie przez ściany żołądka śluzu ochronnego. W dodatku ma działanie podrażniające błony śluzowe przewodu pokarmowego. Gdy u młodzieży i małych dzieci wystąpią objawy przeziębienia, grypy oraz innych chorób wirusowych, nie należy leczyć ich kwasem acetylosalicylowym. Takie stosowanie leku może doprowadzić do śmiertelnego zespołu Reye’a. Leki, w których składzie są acetylosalicylany, nie powinny być zażywane przez osoby cierpiące na skazy krwotoczne (jak na przykład hemofilia). ASA odstawia się na siedem do dziesięciu dni, u niektórych osób przed operacją, krew wtedy z powrotem będzie łatwo krzepła. Aspiryny nie należy stosować u osób chorujących na astmę, gdyż może to wywołać astmę aspirynową (napad duszności). Nie może być stosowana także u cukrzyków, ponieważ nasila ona działanie przeciwcukrzycowych, z powodu tego może dojść do znacznego obniżenia poziomu glukozy we krwi oraz zasłabnięcia.

Nazwa Aspirin jest zastrzeżona w większości krajów (wyjątkiem są: Rosja, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja) dla ASA produkowanego przez firmę Bayer. Jednak nazywa się tak potocznie wszystkie specyfiki, których głównym składnikiem jest kwas acetylosalicylowy. Nazwa polskiego leku, który jest czystą postacią ASA to Polopiryna S. W sprzedaży pojawiają się też takie, które zawierają aspirynę z różnymi dodatkami (na przykład Calcipiryna, Coffepirine, Ascalcin Plus, Ascodan oraz Etopiryna). Kwas acetylosalicylowy występuje na rynku w bardzo różnych postaciach: tabletki, tabletki dojelitowe i tabletki musujące. Uważa się, że najlepszą formą są tabletki dojelitowe, które posiadają odporną na kwasy znajdujące się w żołądku otoczkę. Przez nią lek uwalnia się dopiero w jelicie cienkim, co pozwala na częściową ochronę błony śluzowej żołądka.