Mikołaj Kopernik

Mikołaj Kopernik
Mikołaj Kopernik najbardziej jest znany jako astronom, jednak był polskim polihistorem (osobą posiadającą rozległą wiedzę z wielu różnych dziedzin). Jego pozostałe stanowiska to: prawnik, urzędnik, dyplomata, lekarz i niższy duchowny katolicki, doktor prawa kanonicznego, zajmujący się również matematyką, ekonomią, strategią wojskową, kartografią i filologią.
Życiorys
Młodość i edukacja
Urodził się 19 lutego 1473 r. w Toruniu przy ówczesnej ul. św. Anny (później ul. Kopernika nr 15). Jego rodzicami byli kupiec Mikołaj i Barbara pochodząca z rodziny Watzenrodów. Miał troję starszego rodzeństwa: Andrzeja, Barbarę i Katarzynę. Ród Koperników pochodził przypuszczalnie ze śląskiej wsi Koperniki, położonej między Nysą i Prudnikiem lub z samej Nysy.
W 1480 Mikołaj Kopernik wraz z rodziną przeprowadził się z domu przy ulicy św. Anny do kamienicy przy Rynku Staromiejskim 36 (tzw. Kamienica Pod Lwem lub Kamienica Lazurowa). Jest możliwe, że urodził się on właśnie w tym budynku, który już wcześniej należał do jego rodziny. Astronom znał m.in. języki polski, niemiecki oraz łacinę.
Wczesna edukacja Kopernika nie jest do końca znana jednak przypuszcza się, że pierwsze nauki pobierał w szkole parafialnej przy kościele św. Janów w Toruniu lub we Włocławku. Istnieje również teoria, że wraz z bratem uczęszczał do szkoły Braci Wspólnego Życia w Chełmnie.
Mikołaj i Andrzej Kopernikowie rozpoczęli studia na Akademii Krakowskiej w 1491 r. dzięki protekcji Łukasza Watzenrodego. Czasy ich krakowskich studiów przypadły na okres świetności tzw. krakowskiej szkoły astronomiczno-matematycznej – wykładali tam znakomici uczeni m.in.: Marcin Król z Przemyśla, Marcin Bylica z Olkusza, Maciej z Miechowa, Jan z Głogowa czy Wawrzyniec Korwin. Jednym z nauczycieli astronomii był wówczas Wojciech z Brudzewa, który wykładał prywatnie, poza Akademią. Kopernik ukończył studia w 1495 r., bez uzyskania żadnego tytułu, gdyż utrudniłoby to kontynuowanie nauki we Włoszech, dokąd wyjechał z bratem dzięki wsparciu finansowemu Łukasza Watzenrodego.
W okresie studiów Mikołaj otrzymał również, prawdopodobnie święcenia niższe, ponieważ już 26 sierpnia 1495 został kanonikiem warmińskim. Nie został on jednak nigdy wyświęcony na kapłana.
W 1496 r. dzięki pomocy wuja Łukasza rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie w Bolonii, gdzie w styczniu kolejnego roku wpisał się do albumu niemieckiej nacji bolońskiego Uniwersytetu Jurystów. Uniwersyteckie nacje były luźnymi korporacjami, grupującymi studentów według bardzo ogólnych kryteriów geograficznych, a nie narodowych. Do nacji niemieckiej zaliczano wówczas m.in. Polaków, Czechów i Węgrów.
20 października 1497 Kopernik pełnoprawnie objął kanonię warmińską, co zapewniło mu utrzymanie do końca życia (władzę sprawował poprzez Andrzeja Cletza i Krzysztofa Tapiaua). Trzy lata później odbył wraz z bratem Andrzejem podróż do Rzymu, gdzie wygłosił kilka prywatnych wykładów. Obserwował tam również w nocy z 5 na 6 listopada 1500 zaćmienie Księżyca.
Mikołaj powrócił na Warmię w 1501 r., gdzie 28 sierpnia tego roku uzyskał zgodę kapituły warmińskiej na rozpoczęcie kolejnych studiów medycznych tym razem na Uniwersytecie w Padwie. Kontynuował również studia prawnicze. Niedługo po uzyskaniu zgody kapituły udał się wraz z bratem do Italii.
Nie do końca wiadomo, gdzie i kiedy Kopernik zaczął studia medyczne. Dominuje pogląd, że rozpoczął studia w Bolonii, gdzie studiował medycynę przez rok, a później kontynuował naukę w Padwie. Wbrew treści epitafium (napis umieszczony na nagrobku lub pomniku, upamiętniający zmarłego) na grobie Kopernika we Fromborku, nie uzyskał on nigdy stopnia doktora medycyny. Najbardziej prawdopodobne natomiast jest, że uzyskał stopień licencjata, co pozwalało mu na prowadzenie praktyki lekarskiej. W Padwie Mikołaj studiował również filologię grecką, gdzie zaczął tłumaczyć z greckiego na łacinę wiersze Teofilakta Symokatty. 31 maja 1503 r. Kopernik obronił doktorat z prawa kanonicznego na Uniwersytecie w Ferrarze.
Dorosłe życie
Astronom powrócił do Polski w 1503, gdzie przez kilka lat towarzyszył swojemu wujowi biskupowi warmińskiemu Łukaszowi Watzenrodemu. W 1507 r. na stałe osiadł w Lidzbarku, gdzie wspierał wuja biorąc przy okazji udział w większości czynności dyplomatycznych i administracyjnych biskupa. Prawdopodobnie był obecny na koronacji Zygmunta I Starego oraz uczestniczył w sejmie krakowskim w 1509 r. Przez duże zaangażowanie Kopernika w swoje nowe obowiązki nie pozostawało mu wiele czasu na sprawy naukowe. Jego głównym zajęciem było więc czytanie, ponieważ w Lidzbarku znajdowała się dobrze wyposażona biblioteka.
Mikołaj opuścił Lidzbark w pierwszej połowie 1510 r. i udał się do Fromborka co było spowodowane ostrym konfliktem z wujem. Prawdopodobnie doprowadziła do niego odmowa Kopernika na propozycję przejęcia biskupstwa po Łukaszu. Nie mógł tej funkcji objąć również Andrzej, który zachorował w tym czasie na trąd i wyjechał do Włoch na leczenie. Mikołaj Kopernik odmawiając objęcia stanowiska po wuju wybrał karierę naukową jako przyszłą drogę życia. Od 8 listopada 1510 r. przez równo 3 lata pełnił we Fromborku rolę kanclerza kapituły, natomiast 5 kwietnia 1512 r. uczestniczył w wyborze nowego biskupa warmińskiego. Został nim Fabian Luzjański.
Od 1516 r. Kopernik zaczął rezydować w Olsztynie, gdzie do 1519 r. był administratorem dóbr kapituły. Również w tych latach przeprowadził zakrojoną na szeroką skalę akcję kolonizacji opuszczonych łanów we wsiach będących w jej posiadaniu. Między 1516 a 1521 r. zarządzał folwarkami kapituły w komornictwach olsztyńskim i melzackim. 
W latach 1519-1521 brał aktywny udział w wojnie polsko-krzyżackiej, podczaj której został m.in. oddelegowany do negocjacji z wielkim mistrzem zakonu krzyżackiegoAlbrechtem Hohenzollernem. Niestety okazały się one bezskuteczne.
18 marca 1522 na Sejmie Stanów Pruskich w Grudziądzu Kopernik wystąpił z napisaną przez siebie mową Querela Capituli contra magistrum Albertum et eius ordinem super iniuriis irrogatis 1521 sub indutiis belli (Skarga kapituły na mistrza Albrechta i jego zakon z powodu krzywd wyrządzonych w 1521 r. podczas zawieszenia broni). Rok później został mianowany generalnym administratorem biskupstwa warmińskiego i sprawował tę funkcję przez 8 miesięcy. Na lata 1524 – 1525 ponownie został kanclerzem kapituły, a po zakończeniu kadencji oddelegowano go jako posła na sejmik warmiński. Potępił tam reformację. W 1529 r. po raz ostatni pełnił funkcję kanclerza kapituły warmińskiej.
Dopiero po tym okresie astronom mógł w pełni oddać się karierze naukowej, w celu czego powrócił do Fromborka. Według historyków żył bardzo skromnie oraz mógł czuć się osamotniony ze względu na to, że nikt nie podzielał jego astronomicznych pasji. Był natomiast cenionym ekonomistą i lekarzem. Wyobcowanie Kopernika pogłębiło się, kiedy o herezje został oskarżony jego przyjaciel – Aleksander Sculteti. Przyczynił się do tego nowy biskup warmiński – Jan Dantyszek, który chcąc załagodzić sytuację utrzymywał korespondencję z Mikołajem, przy okazji wychwalając jego dzieło. Biskup doprowadził również do rozpowszechnieniu się wieści o Koperniku i jego najsłynniejszym dziele – teorii heliocentrycznej. Dzięki temu dotarły one do Wittenbergi i zaintrygowały tamtejszego profesora matematyki – Jerzego Retyka. W 1539 r. przybył on do Fromborka, gdzie zajmował się obserwacją nieba i studiowanie tekstów Kopernika, którego uczniem został niedługo później. Retyk pobierał nauki u Mikołaja w zakresie astronomii, jak i trygonometrii przez dwa lata.
Śmierć i dziedzictwo
W grudniu 1542 r. Kopernik w wyniku udaru mózgu utracił zdolność mowy i doznał paraliż prawej strony ciała. Czuwali wówczas przy nim Fabian Emmerich oraz Jerzy Donner. 21 marca 1543 została wydana książka astronoma, która według legendy dotarła do astronoma w ostatnim dniu jego życia. Mikołaj Kopernik zmarł przed 21 maja 1543 we Fromborku. Jego kanonię objął Michał Loitz, wieżę – Achacy von Trenck, natomiast allodium – Leonard Niederhoff. Swój bogaty księgozbiór Kopernik zapisał zaś w testamencie diecezji warmińskiej.
Życie prywatne
Z relacji świadków żyjących w latach współczesnych astronomowi wynika, że najprawdopodobniej był on w związku ze swoją gospodynią – Anną Schilling. Potępiał to Jan Dantyszek, który dokładał wszelkich starań, żeby doprowadzić do usunięcia Anny z życia Mikołaja. Działania Dantyszka przyniosły w końcu skutek i Schilling wyjechała do Gdańska w styczniu 1539 r.
Naukowe osiągnięcia Kopernika
Najważniejszymi osiągnięciami naukowymi astronoma są:
– opracowanie i rozpowszechnienie teorii heliocentrycznej (teoria budowy Układu Słonecznego, według, której Słońce znajduje się w jego centrum, a pozostałe planety włącznie z Ziemią ją obiegają),
– sformułowanie prawa Kopernika-Greshama (zasada mówiąca, że jeśli jednocześnie istnieją dwa rodzaje pieniądza, pod względem prawnym równowartościowe, ale jeden z nich jest postrzegany jako lepszy (np. o wyższej zawartości kruszcu), ten „lepszy” pieniądz będzie gromadzony (tezauryzowany), a w obiegu pozostanie głównie ten „gorszy”),
– sformułowanie twierdzenia Kopernika (twierdzenie geometrii płaskiej, które mówi, że jeśli wewnątrz okręgu toczy się bez poślizgu okrąg o promieniu dwa razy mniejszym, to dowolny, lecz ustalony punkt małego okręgu porusza się prostoliniowo po średnicy okręgu większego).
Kopernik miał jeszcze wiele mniejszych osiągnięć m.in. napisanie wielu dzieł, opracowanie projektu reformy kalendarza, odkrycie zmienności mimośrodu Ziemi i ruchu apogeum słonecznego względem gwiazd stałych, napisanie dwóch wersji traktatów monetarnych i wygłoszenie jednej publicznie.
Odbiór
Stworzona przez astronoma teoria heliocentryczna była wielokrotnie krytykowana i nie znalazła przez długi czas dużego grona zwolenników. Skrytykował ją m.in. Marcin Luter (zrobił to prywatnie) oraz Filip Melanchton, który jednak w późniejszym okresie spojrzał na nią bardziej przychylnym okiem. W XVI w XVII wieku zaczęło rosnąć grono sympatyków teorii Mikołaja, do których zaliczają się: Tycho Brahe, Thomas Digges, Giordano Bruno, Michael Maestlin oraz Johannes Kepler, który udoskonalił teorię Kopernika uwzględniając np. eliptyczny kształt orbit.
5 marca 1616 r. prace Kopernika mówiące o ruchu Ziemi (razem z dziełami Keplera) trafiły na Indeks Ksiąg Zakazanych Kościoła katolickiego. Pozostały tam teoretycznie do 11 września 1822 r., kiedy zniesiono zakaz ich wydawania, jednak w praktyce stało się to dopiero w 1835 r. – ukazała się wtedy nowa wersja Indeksu nieuwzględniająca tych dzieł.
Pochówek
Przez wiele stuleci naukowcy mieli problem ze zlokalizowaniem miejsca pochówku Mikołaja Kopernika. Domniemano, że jego szczątki znajdują się w katedrze we Fromborku. Odnaleziono je tam dopiero w 2005 r. i na podstawie podań genetycznych oraz rysów twarzy znanych z portretów potwierdzono, że faktycznie należą do Kopernika. 19 lutego 2010, w 537 rocznicę narodzin Kopernika, IUPAC nadała pierwiastkowi 112 nazwę „Kopernik”. W tym samym dniu w bazylice katedralnej św. Janów w Toruniu odbyła się uroczysta msza, podczas której był wystawiony sarkofag z doczesnymi szczątkami Mikołaja Kopernika. Następnie sarkofag został przewieziony do Olsztyna, gdzie do 16 marca wystawiony był na widok publiczny w bazylice konkatedralnej św. Jakuba, a następnie do 21 maja na Zamku Kapituły Warmińskiej. 21 maja sarkofag został przewieziony do Fromborka. Astronom został ponownie pochowany dzień później – 22 maja 2010 r.
Spór o narodowość Kopernika
Między badaczami wystąpił spór o to, jakiej narodowości był naukowiec – niemieckiej czy polskiej? Niewątpliwie można stwierdzić, że reprezentował ludność pogranicza – był osobą niemieckojęzyczną, lecz pod względem politycznym był poddany królom polskim.
Podsumowanie
Mikołaj Kopernik był niezaprzeczalnie wielkim naukowcem, któremu zawdzięczamy obecnie bardzo dużo jako ludzkość. Przyczynił się w ogromnym stopniu do odkrycia prawdy o wszechświecie oraz zrozumienia mechanizmów kierujących światem. Należy mu się wielkie uznanie za dokonane czyny i oby pamięć o nim trwała na wieki.
Bibliografia
Mikołaj Kopernik – Wikipedia, wolna encyklopedia